|
درباره وبلاگ  به وبلاگ من خوش آمدید آرشيو وبلاگ 
رفاه اجتماعی مباحث جامعه شناسی و مبانی نظری مرتبط با رفاه اجتماعی جمعه 28 بهمن 1390برچسب:, :: 9:58 :: نويسنده : حمید
تاریخچه مفهوم سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی ازمباحث جدید ، خصوصا" مباحث توسعه است.درآثار اندیشمندان کلاسیک به مفهوم سرمایه اجتماعی ، هیچ اشاره ای نشده است اما مشابه ومرتبط با سرمایه اجتماعی مفاهیمی مانند طبقه درخود ، طبقه برای خود(مارکس)گماین شافت وگزل شافت(تونیس)، اقتدا ر وکاریزما (وبر)گذر ازهمبستگی مکانیکی به همبستگی ارگانیکی (دورکیم)وچسپ اجتماعی حاصل ازانجمن های داوطلبانه (دوتوکویل) درآثار آنان یافت می شود. ((پایگاه اطلاع رسانی انسانشناسی وفرهنگ به نقل از سرمایه اجتماعی نوشته جان فیلد،ترجمه غفاری)).اصطلاح(( سرمایه اجتماعی )) قبل ازسال 1916درمقاله ای توسط هانی فان ازدانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد. ((اینترنت ،مقاله بررسی سرمایه اجتماعی وابعاد آن ،غفور شیخی)) اما پرداختن به مفهوم سرمایه اجتماعی به طور مفصل بنابه گفته فوکویاما کار جین جاکوب می باشد. فوکویاما می گوید: اصطلاح سرمایه اجتماعی تا انجا که من از آن آگاه شدم ،نخستین بار در اثر جین جاکوب،مرگ وزندگی شهرهای بزرگ آمریکایی(1961)بکار رفته است که درآن اوتوضیح داده بود که شبکه های اجتماعی فشرده درمحدوده های قدیمی ومختطلط شهری صورتی ازسرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند ودر ارتباط با حفظ نظافت ، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی ودیگر تصمیمات درمورد کیفیت زندگی ، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس ونیروهای انتظامی ، مسئولیت بیشتری از خود نشان می دهند. ((مجله اینترنتی فصل نو، درآمدی بر سرمایه اجتماعی ، علاقه بند)) دانشمندان زیادی تاکنون به بررسی ، تحلیل وبسط مفهوم سرمایه اجتماعی پرداخته اند. مادر این مجال اندک بناچار در بین نظریه پردازان سرمایه اجتماعی نگاهی مختصر خواهیم داشت به دیدگاههای چهار صاحب نظر عمده این موضوع یعنی :بوردیو ،کلمن وپاتنام
پیربوردیو وسرمایه اجتماعی
از نظر بوردیو ، سرمایه اجتماعی حاصل جمع منابع با لقوه وبالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه با دوامی از روابط نهادی شده بین افراد وبه عبارت ساده تر ، عضویت در یک گروه می باشد. شبکه ای که هر یک از اعضای خود را از پشتیبانی سرمایه جمعی برخوردار می کند وآنان را مستحق اعتبار می سازد.البته سرمایه اجتماعی مستلزم شرایطی به مراتب بیش از وجود صرف شبکه هاست . دراقع پیوندهای شبکه ای می بایست از نوع خاصی باشد . یعنی مثبت ومبتنی بر اعتماد. روابط نهادی شده مبتنی براعتماد بدون رعایت تکالیف وحقوق ممکن نیست.پس مفهوم شهروندی که شامل تکالیف وحقوق است رابطه ای تنگاتنگ با سرمایه اجتماعی دارد. (اینترنت سایت سرمایه اجتماعی ))بوردیو سه نوع سرمایه را شناسایی نموده است . این اشکال سرمایه عبارت است از شکل اقتصادی ، فرهنگی واجتماعی .شکل اقتصادی سرمایه بلافاصله قابل تبدیل به پول است مانند دارایی های منقول وثابت یک سازمان .سرمایه فرهنگی (موسوم به سرمایه انسانی از نظر کلمن)نوع دیگر سرمایه است که در یک سازمان وجود دارد مانند :تحصیلات عالیه اعضای سازمان که این نوع سرمایه نیز در برخی موارد وتحت شرایطی قابل تبدیل به سرمایه اقتصادی است وسرانجام شکل دیگر سرمایه ،سرمایه اجتماعی است که به ارتباطات ومشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد ومی تواند به عنوان ابزاری برای رسیدن به سرمایه اقتصادی باشد.همانگونه که ملا حظه می شود ، ازدیدگاه بوردیو سرمایه اقتصادی شکل غالب سرمایه گذاری است وانوع دیگر سرمایه شامل سرمایه فرهنگی واجتماعی به عنوان ابزاری برای حصول سرمایه اقتصادی مفهوم پیدا می کند . ازنظر بوردیوسرمایه اجتماعی درممالک سرمایه داری به عنوان ابزاری برای تقویت وتثبیت جایگاه اقتصادی افراد بشمار می رود دراین ممالک ، سرمایه اقتصادی پایه است وسرمایه اجتماعی وفرهنگی ابزاری برای تحقق آن محسوب می شود.
می توان نتیجه گرفت که دیدگاه بوردیو در زمینه سرمایه اجتماعی یک دیدگاه ابزاری صرف است . به عبارت دیگر اگر سرمایه اجتماعی نتواند موجب رشد سرمایه اقتصادی شود کاربردی نخواهد داشت . ((مجله اینترنتی فصل نو،درآمدی بر سرمایه اجتماعی ، علاقه بند ))
جیمزکلمن وسرمایه اجتماعی
کلمن برای تعریف سرمایه اجتماعی از کارکرد آن کمک گرفت به نظر کلمن سرمایه اجتماعی ترکیبی از ساختارهای اجتماعی است که تسهیل کننده کنشهای معینی از کنشگران در درون این ساختارهاست .سرمایه اجتماعی مانند دیگر اشکال سرمایه ،مولد است که بدون آن نیل به برخی از اهداف میسر نیست .به نظر او سرمایه اجتماعی منبعی برای کنش افراد است .برای مثال گروهی از افراد که واقعا˝به یکدیگر اعتماد دارند درقیاس با گروهی که فاقد چنین اعتمادی دربین خود هستند از قوای همکاری بیشتری برخوردارند .پس سرمایه اجتماعی از نظر جیمز کلمن منبعی اجتماعی - ساختاری که دارایی افرادم حسوب می شود .این دارایی شیء واحدی نیست بلکه ویژگیهایی است که درساختار اجتماعی وجود دارد وباعث می شود افراد با سهولت بیشتری وارد کنش اجتماعی شوند.این نوع سرمایه امکان دستیابی به هدفهای معینی را که در نبودآن دست یافتنی است فراهم می سازد .
مهمترین ویژگی سرمایه اجتماعی از نظر کلمن نظام تعهدات وانتظارات است . یعنی اگر فرد A برایB کاری انجام دهد با اعتماد به اینکه Bدر آینده آن را جبران خواهد کرد .این امر انتظاری را در A وتعهدی رادرB برای برای حفظ اعتماد ایجاد می کند. این تعهد مانند برگه اعتباری در دست A است واگر او تعداد زیادی از این برگه ها از افرادی که با آنها رابطه دارد دردست داشته باشد همانند سرمایه مالی بزرگی برای Aاعتباری ایجاد می کند که در صورت لزوم می تواند از آن استفاده کند . ((اینترنت ،مقاله بررسی سرمایه اجتماعی وابعاد آن ،غفور شیخی))
تعاریف بوردیو وکلمن تاحدودی شبیه به هم هستند .هم بوردیو وهم کلمن قائل به مشارکت وعضویت فرد در گروه بودند وماحصل آنرا سرمایه تلقی می کردند .بوردیوبرای این مفهوم از واژه ((چسبندگی ))وکلمن از واژه ((ساختار اجتماعی ))کمک گرفتند .
برخلاف بوردیو که سرمایه اقتصادی را به عنوان هدف نهایی در نظرگرفت ، کلمن سرمایه انسانی را به عنوان هدف نهایی مطرح وسرمایه اجتماعی را به عنوان ابزاری برای حصول به سرمایه انسانی بکارمی برد . به عبارتی کلمن با استفاده از مفهوم سرمایه اجتماعی سعی در شناخت نقش هنجارها درداخل خانواده یا شبکه های اجتماعی بود تااز این طریق بتواند موجب تقویت سر مایه انسانی شود. . ((مجله اینترنتتی فصل نو،درآمدی بر سرمایه اجتماعی ، علاقه بند )) رابرت پوتنام وسرمایه اجتماعی
مطالعه پوتنام به همراه دو همکار ایتالیایی اش در پی اصلاحاتی انجام شد که حکومت مرکزی ایتالیا جهت تمرکز زدایی وگسترش دموکراسی از طریق ایجاد حکومتهای منطقه ای صورت داد .
پوتنام پس از مدتی مطالعه این سوال را مطرح کرد که با وجود سیاستهای مشخص ویکسان دولت مرکزی چرا نهادهای دموکراتیک در شمال ایتالیا کارآمدتر از جنوب عمل می کنند.به علاوه چه عاملی اختلاف رشد اقتصادی شمال وجنوب را توضیح می دهد .در شمال نهادها ی جمعی بهترکارمی کردند مردم بیشتر در انتخابات شرکت می کردند وعملکرد سازمانهای اداری مطلوبتر بود .در حالیکه در جنوب ادارات پاسخگوی شهروندان نبودند وشهروندان نیز به حکوت منطقه ای اعتمادی نداشتند.
پوتنام برای مطالعه عملکرد سازمانهای منطقه ای بعنوان متغیر وابسته،دو متغیر مستقل یعنی رشد اقتصادی و سرمایه اجتماعی رادرنظرگرفت . برای سنجش رشد اقتصادی ازشاخصهای اقتصادی مرسوم مانند میزان با سوادی،میزان اشتغال دربخش صنعتی وغیره....بهرجست وبرای سنجش سرمایه اجتماعی از سه شاخص :آگاهی ، مشارکت و نهادهای مدنی استفاده نمود .
پوتنام در مطالعه خود به این نتیجه رسیدکه شرایط اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی وفرهنگی متفاوت این دو بخش بویژه به لحاظ وجود سنتهای مدنی پایدار وهمه گیر در شمال ایتالیا، افراد را در شبکه های روابط درقالب انجمن ها ، باشگاهها ، احزاب ومانند آنها قرار می دهد وهمکاری میان آنها را آسان می کند. ((اینترنت ،مقاله سرمایه اجتماعی دولت ونهادها در ایران))
مطالعه پوتنام نحوه تاثیر سرمایه اجتماعی بررژیمهای سیاسی ونهادهای دموکراتیک را نشان می دهد.پوتنام(( سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارها وشبکه ها می داند که موجب ایجاد ارتباط ومشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده ودرنهایت منافع آنها راتامین خواهد کرد . ))
از نظر وی اعتماد وارتباط متقابل اعضا درشبکه به عنوان منابعی هستند که در کنشهای اعضا ی جامعه موجود است . پوتنام سرمایه اجتماعی را به عنوان وسیله ای برای رسیدن به توسعه سیاسی ، اجتماعی درسیستمهای مختلف سیاسی می دانست.
تاکید عمده پوتنام برمفهوم ((اعتماد))بود وبه زعم همین عامل بود که می توانست با جلب اعتماد میان مردم ودولتمردان و نخبگان سیاسی موجب توسعه سیاسی می شود که اگر در حکومتی به میزان زیادی اعتماد وجود داشته باشد به همان اندزه رشد سیاسی وتوسعه اجتماعی بیشتر خواهد بود . . ((مجله اینترنتتی فصل نو،درآمدی بر سرمایه اجتماعی ، علاقه بند ))
پوتنام بین دوشکل اولیه سرمایه اجتماعی تمایز قائل می شود که عبارتست از :
* سرمایه اجتماعی ارتباط دهنده (یا جامع)
* سرمایه اجتماعی درون گروهی(یا انحصاری)
سرمایه اجتماعی ارتبا ط دهنده ،افراد متعلق به تقسیمات اجتماعی متنوع را گرد هم می آورد و سرمایه اجتماعی درون گروهی ، هویت های انحصاری را تقویت کرده باعث حفظ همگنی می شود. . ((اینترنت سایت سرمایه اجتماعی))فرانسیس فوکویاما وسرمایه اجتماعی فرانسیس فوکویا ما(( سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از هنجارها ی موجود در سیستمهای اجتماعی می داند می داند که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده وموجب پایین آمدن هزینه های تبادلات وارتباطات می گردد.))
فرانسیس فوکویا ما سرمایه اجتماعی رابه عنوان یک پدیده جامعه شناختی مورد توجه قرا ر می دهد.به نظر او سرمایه اجتماعی با((شعاع اعتماد)) ارتباط تنگاتنگی دارد. هرچه قدر ((شعاع اعتماد)) دریک گروه اجتماعی گسترده تر باشد ، سرمایه اجتماعی نیز زیادخواهد بودوبه تبعیت از آن میزان همکاری واعتماد متقابل اعضای گروه نیز افزایش خواهد یافت .
فوکویا ما منابع ایجاد کننده سرمایه اجتماعی را اینگونه مطرح می کند:
1. هنجارهایی که به لحاظ نهادی ساخته شده اندومنتج از نهادهای رسمی مانند دولت ونظامهای قانونی هستند.
2. هنجارهایی که خودجوش هستند وبرخاسته از کنشهای متقابل اعضای یک جامعه می باشند.
3. ساختمندیهای برونزاد که برخاسته از اجتماعی غیر از اجتما ع مبدأ خودشان هستند ومی توانند از ایدئولوژی ،فرهنگ ، وتجربه تاریخی مشترک نشأت بگیرند.
4. هنجارهایی که از طبیعت ریشه گرفته اند مثل خانواده ، نژاد وقومیت .
دردیدگاهها وتعاریف مطرح شده درباره سرمایه اجتماعی از سوی صاحب نظران ، علاوه بر تنوع و وجه اختلاف ، اشتراکات زیادی دیده می شود که تاحدودی قلمرو مفهومی سرمایه اجتماعی را مشخص می کند .
حال بهتراست قبل از جمع بندی کلی از تعاریف سرمایه اجتماعی ، تعریف بانک جهانی را نیز از سرمایه اجتماعی بدانیم:
بانک جهانی سرمایه اجتماعی را اینگونه تعریف می کند:
((سازمانها ، ارتباطات وهنجارهایی که کمیت وکیفیت ارتباطات اجتماعی را دریک جامعه شکل می دهد.)) ((اینترنت سرمایه اجتماعی وتوسعه اقتصادی ، دکتر محمدصادق الحسینی))
حال با توجه به برداشتی که نویسنده این مطالب ازتعابیر ، تعاریف و دیدگاههای اندیشمندان مختلف دارد،تعریف مورد نظر خویش را اینگونه ارائه می کند:
(( سرمایه اجتماعی نیرو ،منبع یا ذخیره ای است که از کمیت وکیفیت روابط اجنماعی بدست می آید ودارای ابعاد ذهنی نامرئی وابعاد عینی کمتر محسوس می باشد که نقش وکارکردی غیرقابل اجتناب د ر زندگی اقتصادی ،اجتماعی وسیاسی یک فرد ،گروه ، سازمان ، وجامعه دارد.))
برای بهتر فهمیدن معنای سرمایه اجتماعی ودرک بهترتعریف فوق بهتر است به یک مثال متوسل شویم :
همه ما انسانهای عصر کنونی با مفهوم برق ونیروی معجزه گر آن آشنا هستیم ودر موجودیت و آثار فراوان آن هیچ تردید نداریم .اما همه می دانیم که نیروی برق قابل دیدن ولمس کردن نیست .بطوری که رشته سیمی که متصل وحامل جریان برق است با رشته سیمی که دریک فروشگاه لوازم برقی برای عرضه وفروش به مشتری وجود دارد وهنوز به منبع وجریان برق متصل نیست ازلحاظ شکل ، حجم ، رنگ و وزن هیچ تفاوتی ندارد .لکن آثار آن در ابعاد زندگی بشر امروز کاملا˝مشهود می باشد وبرای همه قابل درک است که جوامع کنونی به این نیروی جادویی وابستگی غیرقابل اجتناب دارند.
سرمایه اجتماعی هم وضعیتی شبیه به نیروی برق دارد.یعنی اینکه بطور مثال سرمایه مالی وفیزکی مانند پول وساختمان یک فروشگاه را می توانیم ببینیم اما نمی توانیم مفاهیمی چون صداقت ، اعتماد ، صمیمیت ، را که زیربنای سرمایه اجتماعی را تشکیل میدهند ببینیم .ولی با ژرف نگری می توان فهمید که همین مفاهیم ذهنی غیر قابل رویت تعداد و نوع کنش مشتریان یک فروشگاه را تعیین می کند وموجب اثربخشی و سودمندی آن یا سبب بی فایده شدن سرمایه فیزکی ومالی یا عدم مقرون به صرفه شدن آندو گردد.
آنچه ازاین تعریف پیشنهادی وبحثهای اندیشمندان می توان فهمید این است که هرآنچه راجع به سرمایه اجتماعی گفته می شود در واژه ((ربط)) نهفته است . سرمایه اجتماعی در روابط اجتماعی یافت می شود.پس برا ی جستجوی سرمایه اجتماعی باید ببینیم روابط بین انسانها چگونه است وچه نوع رابطه ای مولد سرمایه اجتماعی وچه نوع رابطه ای زایل کننده آن است.
در ادامه مطلب برای پیشرفت بحث ومشخص شدن وجه تشابه وتمایز سرمایه اجتماعی با سایر سرمایه ها برانواع سرمایه گذری خواهیم داشت.
انواع سرمایه
1.سرمایه فیزیکی :مانند تأسیسات و زیربناها ، کارخانه ، اتوبان ، کار گاه ، فروشگاه ومطب پزشک.
اقتصاد دانان کلاسیک عوامل اصلی شکل گیری رشد اقتصادی را نخست در سرمایه فیزیکی وسپس در نیروی کار جستجو می کردند .
2.سرمایه مالی : مانند پول ، اوراق بهادار ، اوراق قرضه وفلزات گرانبها و........
3.سرمایه انسانی :مهارتها وتواناییها ی شخصی ، متخصصان ، مدیران ممتاز و.....
توجه به عامل سرمایه ونقشی که در تحقق ابعاد توسعه دارد مد نظر صاحب نظران توسعه بوده است. شولتزوبکر دردهه 60میلادی سرمایه انسانی را مطرح کردند که به واسطه آن اعضای جامعه از طریقبهره گیری از آموزش ، به خصوص آموزش فنی وحرفه ای می توانند توانایی خود را تقویت کرده و افزایش تولید را تسهیل کنند. ((اینترنت سرمایه اجتماعی وتوسعه اجتماعی ، اندواری ))
4.سرمایه اجتماعی:مانند اعتماد، احساس امنیت ، همکاری متقابل ،شرکت در انجمن های داوطلبانه و...........
از شباهتهای سرمایه اجتماعی با سایرسرمایه ها ،مولد بودن ،استهلاک پذیری ونیازمندی به حفظ ونگهداری می باشد . تفاوت سرمایه اجتماعی با سایر سرمایه ها در این است که سرمایه فیزکی ، مالی وانسانی می تواند درتملک افراد درآید وقانون وعرف آنرا به رسمیت بشناسد.اما سرمایه در روابط جمعی قابل تعریف است وفردی به تنهایی و بدون وارد شدن در شبکه های پیوند میان افراد نمی تواند آنرا بدست آورد .همچنین سرمایه اجتماعی نسبت به سرمایه فیزکی ،مالی وانسانی ناملموستر می باشد وفقط آثار آنرا می توان در عرصه های مختلف زندگی بشر درک کرد .
انواع سرمایه باهم رابطه متقابل دارند ودر تقویت و تضعیف یکدیگر اثر بخش هستند.ولی سرمایه اجتماعی ازهمه مهتر وتاثیر آن برسرمایه های دیگر بیشتر است.
ابعاد سرمایه اجتماعی
برخی عناصر اصلی سرمایه اجتماعی عبارتنداز :آگاهی به امور عمومی ، سیاسی واجتماعی /اعتماد عمومی /اعتماد نهادی /مشارکت غیر رسمی همیارانه /مشارکت غیررسمی خیریه ای/مشارکت غیر رسمی مذهبی/شرکت دراتحادیه ها /انجمن ها /سازمانها .موسسات مدنی رسمی.با این وجود آنچه از بحثها وتعاریف سرمایه اجتماعی اسنتباط می شود مهمترین مولفهها وابعاد سرمایهاجتماعی اعتماد اجتماعی ،انسجام اجتماعی ومشارکت اجتماعی می باشد.
1.اعتماد اجتماعی:اعتماد را در فرهنگهای لغت اینگونه معنی کرده اند:اعتماد یعنی سپردن وواگذاشتن وبرکسی اعتماد کردن/واگذاشتن کار به کسی وسپردن چیزی را به کسی /سپردن چیزی را به کسی از روی صداقت وراستی .
اعتماد یعنی باور به فرد یا گروهی برای سپردن انجام کاری بدون نیاز به تحقیق اولیه یا نظارت وکنترل و تردید در عواقب آن. ((اینترنت ))
اعتماد لازمه شکل گیری پیوندها ومعاهدات اجتماعی است. اعتماد ایجاد کننده تعاون وهمیاری است وفقط در این حالت است که در عین وجود تفاوتها قادر به مشکلات حل وانجام تعهدات اجتماعی می شود . اعتماد برگرفته از عدالت برابری وامنیت اجتماعی وامنیت اجتماعی نیز زاینده آنها می باشد.آنتونی گیدنز ، اعتماد وتاثیر آن را بر فرایند توسعه را زیربنا وزمینه ساز اصلی در جوامع مدرن میداند. هر جا که سطح اعتماد اجتماعی بالاباشد مشارکت وهمیاری مردم درعرصه های اجتماعی بیشتروآسیبهای اجتماعی کمتر است.
هرچه یک گروه اجتماعی دارای ((شعاع اعتماد ))بالاتری باشد سرمایه اجتماعی بیشتری خواهد داشت .چناچه یک گروه برونگرایی مثبتی نسبت به اعضای گروههای دیگر نیز داشته باشد ((شعاع اعتماد )) این گروه ازحد داخلی نیز فراتر می رود. . ((اینترنت ،مقاله بررسی سرمایه اجتماعی وابعاد آن ،غفور شیخی))
2. انسجام اجتماعی : امیل دورکیم از اولین جامعه شناسانی بود که مفهوم انسجام وهمبستگی اجتماعی را مورد مطالعه قرارداده است و وجود آنرا برای هر جامعه ای لازم می داند .به باور دورکیم جوامع مادامیکه جمعیت آنها اندک بوده وجوامعی ساده با باورها وارزشهای محدود وساده بودند انسجام درآنها مکانیکی بوده است.اما دورکیم معتقداست جوامع سنتی در روند تکاملی خود تحت تاثیر عواملی ، تغییراتی را درخوپذیرا می شوند .مهمترین این عوامل از نظر دورکیم پیشرفت تقسیم کار است که باعث تحولی عظیم دراین جوامع گشته ودر حقیقت به دلیل تقسیم کار است که جامعه سنتی مبتنی برانسجام مکانیکی به جامعه صنعتی مبتنی برهمبستگی ارگانیکی تبدیل می گردد. ((اینترنت ،مقاله بررسی سرمایه اجتماعی وابعاد آن ،غفور شیخی))به باور نگارنده این نوشتار(( انسجام اجتماعی احساس یا باور مشترک اعضا ی یگ گروه یا یک جامعه نسبت به یک موضوع یا یک ارزش می باشد که زمینه ساز کنش مشترک می گردد.))انسجام اجتماعی به یک گروه وجامعه هویت و موجودیت می بخشد وزمینه ساز پیوند میان افرادمی شود
3. مشارکت اجتماعی در حوزه های مختلف علوم انسانی تعاریف گوناگونی از مشارکت ارائه شده است.
سازمان بین المللی کار مشارکت را سهم افراد یا گروههای سازمان یافته و جمعیت فعال از لحاظ اقتصادی در تسریع اقتصادی و اجتماعی بیان می نماید.
همچنین در تعریف مشارکت گفته شده(( مشارکت مردمی به معنای کوشش وتلاش جمعی در یک چهار چوب سازمانی است که اعضا با ائتلاف منابع درصدد دستیابی به اهداف خودشان هستند در نتیجه مشارکت فرایندی فعال است که هر یک از مشارکت کنندگان به واسطه اندیشه تامل و نظارت فعالشان به اقدام و عمل مشارکتی ترغیب می شوند.)) او در بیان مفاهیم کلیدی این تعریف به موارد زیر اشاره مي‌کند:
-مشارکت فعالیت سازمان یافته از طرف مردم متحد و متناجس که واحد اولیه آنرا متقاعد شدن افراد
-به کنش جمعی تشکیل می دهد.
-مبادرت به کنش و عمل جمعی.
- تفکر و تامل مستقیم نسبت به کارها و فعالیتها.
- نظارت بر فرایند مشارکت ( ازکیا غفاری)
یونسکو نیز(( مشارکت را فرایندی برای خودآموزی اجتماعی و مدنی حق بشر و پیش شرط توسعه می داند و معتقد است توسعه باید از مردم و از آنچه می خواهد و از آنچه می اندیشند و باور دارند آغاز شود .))(اکبری)
تعدد و گستردگی سازمانهای محلی و غیر دولتی در یک جامعه شاخص و بیانگر مشارکت اجتماعی در آن جامعه است تا جایی که جامعه مدنی به واسطه بسط و گسترش مشارکتهای اجتماعی و نهادهای مدنی تعریف می شود. نهادهای مدنی تشکلهای مردمی و غیردولتی هستند که در حد فاصل توده های مردم با دولت به وجود می آیند و بخشی از مردم را برای دستیابی به هدفی مشخص و در یکی از حوزه های اجتماعی سازماندهی می کنند.دامنه فعالیت این نهادها که به منظور مشارکت سازمان یافته مردم تشکیل می گردند بسیار گسترده است. اتحادیه های صنفی ، احزاب سیاسی ، بنگاههای اقتصادی خصوصی، شرکتهای تعاونی، گروههای هنری، مطبوعات، موسسات خیریه و حتی اجتماعات محلی مشتمل بر ساکنان یک خیابان و محله می توانند مثالهایی از نهادهای مدنی می باشند.( ازکیا، غفاری)
بنابراین(( مشارکت اجتماعی را می توان فرایند سازمان یافته ای دانست که از سوی افراد جامعه به صورت آگاهانه، داوطلبانه و جمعی با در نظر داشتن هدفهای معین و مشخص به منظور سهیم شدن در منابع قدرت انجام می گیرد. شهود چنین مشارکتی وجود نهادهای مشارکتی چون انجمن ها، گروهها، سازمانهای محلی و غیر دولتی است.( ازکیا غفاری) . ((اینترنت ،مقاله بررسی سرمایه اجتماعی وابعاد آن ،غفور شیخی))
اهمیت سرمایه اجتماعی
همانطور که قبلا گفته شد و از تعاریف و شرح نظریه پردازان سرمایه اجتماعی فهمیده می شود سرمایه اجتماعی مهمترین سرمایه می باشد که بدون آن اثر بخشی سایر سرمایه ها (فیزیکی مالی و انسانی )از دست می رود . رشد اقتصادی، رفاه، امنیت، سلامت جسمی و روانی و به طور کلی رسیدن به هر هدفی که مورد نظر فرد، گروه، سازمان و جامعه است بستگی زیادی به سرمایه اجتماعی دارد.
اگر فقط در عرصه اقتصادی به نقش و اهمیت سرمایه اجتماعی بپردازیم متوجه می شویم که بین رشد اقتصادی و سرمایه اجتماعی رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد.
(( به یاد بسپار که آدم خوش معامله شریک مال مردم است )) اگر خوشنام و امین باشی می توانی با شش پوند موجودی حق استفاده از صد پوند در سال را بدست آوری (بنجامین فرانکلین)چهره ای که قرنهاست بر روی اسکناسهای صد دلاری نقش بسته است. دانشمند، ناشر، طبیعی دان، مخترع و سیاستمدار آمریکایی است که در شکل گیری آمریکا به عنوان یک کشور و یک ملت مستقل و تدوین بیانیه استقلال نقش مهمی داشت و یکی از افرادی بود که قانون اساسی را امضا کرد .(به نقل ماکس وبر)
می توان ملاحظه کرد که چگونه فرانکلین به سادگی یک توصیه اخلاقی را به منافع اقتصادی آن مرتبط می سازد و فضیلت و امانت داری را به عنوان یک عامل موثر بر کسب منفعت شخصی ،هدف نهایی اقتصاد کلاسیک معرفی می نماید .
بدون وجود مبادله هیچ رشد اقتصادی پدید نمی آید و بدون وجود اعتماد هیچ مبادله اقتصادی شکل نمی گیرد و رعایت هنجارهای اخلاقی نقطه آغازین شکل گیری هر گونه روابط اجتماعی اعتمادآمیز است .
((اینترنت ،مقاله افول سرمایه اجتماعی نوشته رزیتا مویدفر))
یک مثال برای نشان دادن اهمیت سرمایه اجتماعی:
فرض کنید گروهی از قاچاقچیان حرفه ای تصمیم گرفته اند برای انجام یک قاچاق بزرگ مثل وارد کردن خودرو یا گوشتهای آلوده با هم همکاری کنند اینها علاوه برداشتن دانش و تجربه کافی برای انجام این کار تمامی تجهیزات و لوازم مورد نیاز را نیز فراهم کرده باشند. یعنی سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی فراهم است. حال با این وجود قاچاق بزرگ انجام خواهد شد. جواب مسلما منفی است. تا زمانی که گروه قاچاقچیان در میان خودشان اعتماد متقابلی نداشته باشند و تا زمانی که قواعد جدی و آهنینی برای همکاری برقرار نباشد و حق و یا سهم هر یک از افراد پیشاپیش مشخص نباشد اقدام مشترک برای قاچاق آغاز نخواهد شد. این اعتماد متقابل میان دزدان و پایبندی به قواعد مورد توافق، محیط همکاری یا سرمایه اجتماعی سازمان قاچاقچیان محسوب می شود. پس وقتی برای موفقیت دسته جمعی در انجام امور غیر قانونی ،قانونمندی و قانونمداری شرط است و برای کامیابی غیر منطقی، منطق لازم است و برای موفقیت غیرقابل اعتمادترین گروهها ،اعتماد لازم است بی گمان جامعه صالحان نیز برای رشد و توسعه و دستیابی به اهداف بزرگ بیشترین نیاز را به سرمایه اجتماعی دارد. بی سرمایه اجتماعی هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه ای نمی رسد. در سازمانها و بنگاهها و جوامع امروزی، سرمایه اقتصادی، از نظر درجه اهمیت، پایین ترین مرتبه را دارد. در بازارهای امروزی میلیاردها دلار معامله صرفا˝ بر اساس اعتماد و توافق دو جانبه صورت می گیرد به خصوص در بازارهای بورسی و بازار آتی که گاه محصولی که در چند ماه آینده تولید میشود از امروز مورد معامله قرار می گیرند. در بازار نفتی ملیونها بشکه صرفا بر اساس یک توافق ظاهری معامله میشود.((اینترنت،سرمایه اجتماعی دولت و نهاد در ایران، خبرگزاری فارس))
بنابراین برای رسیدن به اهداف متعالی ،مطلوب و ارزشمند در جامعه باید اولا با شناخت ابعاد سرمایه اجتماعی ثانیا بررسی چگونگی ایجاد ،افزایش و افول یا کاهش سرمایه اجتماعی دستیابی به آن اهداف را آسانتر کنیم.
نویسنده : علیرضا قهرمانلو
نظرات شما عزیزان:
|
||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان
پیوندها
آخرین مطالب
|
||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||
ورود
اعضا:
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
تبادل
لینک هوشمند